جانشینان خدا در زمین

پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:

مَن اَمَرَ بِالمَعروفِ و نَهی عَنِ المُنکَرِ هُوَ خَلیفَةُ اللهِ فِی الاَرضِ. (کنزالعمّال ح5564)

هر کس امر به معروف و نهی از منکر کند ، جانشین خدا در زمین است.

امر به معروف و نهی از منکر ، شرایط ، مراتب و آدابی دارد ... .

شرایط امر به معروف و نهی از منکر :

♦ امر به معروف و نهی از منکر با و جود برخی شرایط ، واجب است و در صورت نبود آن شرایط ، تکلیف ساقط است. آن شرایط عبارتند از:

1. کسی که امر یا نهی می کند بداند آنچه را که دیگری انجام می دهد حرام است و آنچه را که ترک کرده واجب است. پس کسی که نمی داند کاری که دیگری انجام می دهد حرام است یا نه، امر به معروف و نهی از منکر بر او واجب نیست.
2. احتمال بدهد امر یا نهی او تأثیر دارد. پس اگر می داند تأثیر ندارد امر و نهی واجب نیست.
3. شخص گناهکار اصرار بر ادامه داشته باشد. پس اگر معلوم شود یا گمان کند یا احتمال صحیح بدهد که گناهکار بنای ترک گناه را دارد و دوباره تکرار نمی کند یا موفق به تکرار نمی شود امر و نهی واجب نیست.
4. امر و نهی ، سبب ضرر جانی یا آبرویی یا ضرر مالی قابل توجه به خود یا نزدیکان و یاران و همراهانش یا سایر مؤمنان نشود.

مراتب امر به معروف و نهی از منکر :

♦ امر به معروف و نهی از منکر ، مراتبی دارد که اگر با عمل به مرتبۀ پایین تر ، مقصود حاصل می شود ، عمل به مرتبه بعدی جایز نیست. آن مراتب عبارتند از:

1. با معصیت کار طوری رفتار شود که متوجه شود به سبب ارتکاب آن گناه با او اینگونه رفتار می شود ؛ مثل اینکه از او رو برگرداند یا با چهرۀ اخمو با او برخورد کند یا با او رفت و آمد نکند.
2. امر و نهی با زبان ؛ یعنی فقط با استفاده از تذکر زبانی.
3. استفاده از زور برای جلوگیری از منکر و برپایی واجب ؛ یعنی زدن گناهکار. البته نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی در مورد مرتبه سوم این است که : «چون در حکومت اسلامی مرتبه سوم از امر به معروف و نهی از منکر را می توان به قوه قضائیه و نیروی انتظامی ارجاع داد ، بویژه در مواردی که جلوگیری از منکر متوقف بر تصرف در اموال آن فرد باشد یا لازم است که او را تعزیر یا زندانی کنند ، بنا بر این بر مکلفان واجب است که به دو مرتبه اول اکتفا کنند و اگر اثر نکرد و نیاز به توسل به زور وجود داشت ، مسأله را به نیروی انتظامی و قضایی ارجاع دهند». (اجوبة الاستفتاءات ج1ص337)

آداب امر به معروف و نهی از منکر :

♦ امر به معروف و نهی از منکر ، آدابی دارد که سزاوار است توسط کسی که امر یا نهی می کند رعایت شود. آن آداب عبارتند از:

1. مانند طبیبی دلسوز و پدری مهربان باشد.
2. قصد خود را خالص کند و تنها برای رضای خدا اقدام کند و عمل خود را از هرگونه برتری جویی پاک گرداند.
3. خود را پاک و منزّه نداند ، چه بسا همان شخصی که اکنون خطایی از او سرزده است دارای صفات پسندیده ای باشد که مورد محبت الهی باشد؛ هرچند این عمل، هم اکنون ناپسند و مورد غضب الهی باشد.